Odmowa składania zeznań – co powinieneś wiedzieć?

W społeczeństwie wciąż krąży błędne przekonanie dotyczące składania zeznań. Wiele osób utrzymuje, iż każdy wezwany przez sąd ma obowiązek złożyć swoje świadectwo w sprawie. Tymczasem w zapisach prawnych istnieją pewne wyjątki, do których należą zwłaszcza osoby uznawane za najbliższe dla oskarżonego. To właśnie one mają prawo odmówić składania zeznań bez podania wyraźnego powodu. Artykuł 115 § 11 k.k. dokładnie określa, kogo dotyczy to prawo. Mowa w nim bowiem o małżonku (nawet po ustaniu stosunku małżeństwa), rodzicach, rodzeństwie, dziadkach, a także teściach. Już dziś dowiedz się więcej na temat tego, kiedy można odmówić składania zeznań i jakie konsekwencje niesie ta decyzja. W AIF Kancelaria rozwiewamy wątpliwości dotyczące zagadnień z zakresu prawa!

Kiedy można odmówić składania zeznań?

Wiemy już, że świadek może odmówić składania zeznań w momencie, jeżeli jest osobą bliską oskarżonemu. To jednak nie jedyna możliwa sytuacja. Istnieją bowiem pewne wyjątkowe przypadki, w których osoba wezwana przez sąd do złożenia swojego świadectwa w sprawie ma prawo do odmowy. Dotyczy to sytuacji, w których:

• świadek obawia się, że złożone przez niego zeznania mogą przyczynić się do oskarżenia go o przestępstwo;
• ujawnienie pewnych faktów przez świadka mogłoby znacznie zaszkodzić jego reputacji, narażając go na hańbę.

W drugim przypadku świadek musi logicznie uzasadnić swoją decyzję – sąd ma bowiem pełne prawo do oceny zasadności odmowy. Co za tym idzie, może ją albo zaakceptować, albo odrzucić, w drugim przypadku narzucając na świadka obowiązek złożenia zeznań.

Odmowa składania zeznań jako świadek – jak skorzystać z danego prawa?

Odmowa zeznań obejmuje całe świadectwo świadka, co oznacza, że zostaje on wykreślony ze sprawy. Ważne, aby oświadczenie dotyczące prawa odmowy składania zeznań zostało złożone jeszcze przed rozpoczęciem pierwszego zeznania w postępowaniu. Oznacza to, że odmowa składania zeznań na policji jest w pełni możliwa, tak samo jak w prokuraturze i po wniesieniu aktu oskarżenia. Decydując się na odmowę składania zeznań , tak czy inaczej należy stawić się na przesłuchanie – wiąże się to z faktem konieczności umieszczenia zeznania w specjalnym protokole ze sprawy.

Istnieje jednak możliwość zmiany decyzji przez świadka i złożenie zeznania w późniejszym czasie. Jednocześnie warto mieć świadomość, że każda osoba wezwana do złożenia świadectwa w sądzie może ustanowić pełnomocnika do reprezentowania go podczas samej czynności przesłuchania, tym samym czuwając nad jego prawidłowym przebiegiem.

Więcej o przesłuchaniu świadka w sądzie przeczytasz tutaj.

Odmowa składania zeznań a uchylenie się od odpowiedzi na pytania

Zgodnie z przepisami KK, podczas składania zeznań świadek może uchylić się od odpowiedzi na pytania – tym samym realizując przysługujące mu prawo do obrony poprzez brak obciążenia siebie czy najbliższej osoby. Uchylenie się od odpowiedzi na pytania obejmuje sytuacje, w których:

• odpowiedź na zadane pytanie może negatywnie wpłynąć na relację oraz ocenę środowiska świadka (w rodzinie, pracy, życiu społecznym);
• istnieje wysokie prawdopodobieństwo narażenia siebie lub bliskich na szkodę majątkową;
• okoliczności dowiedzenia się przez świadka o danym fakcie znacząco przeczą etyce zawodowej.

Także osoby związane tajemnicą zawodową, tacy jak lekarze, psychologowie czy adwokaci mogą odmówić odpowiedzi na niektóre pytania (jakie obejmuje wcześniej wspomniana tajemnica), chyba że zostali z niej zwolnieni. Takie same zasady dotyczą także tajemnicy państwowej lub służbowej.

Odmowa składania zeznań – możliwe konsekwencje

Odmowa składania zeznań może wiązać się z szeregiem konsekwencji prawnych. W przypadku gdy świadek nie spełnia warunków, które pozwalają mu skorzystać z prawa odmowy zeznań, w efekcie sąd może zarządzić o ukaraniu go karą grzywny w wysokości kilku tysięcy złotych czy zarządzić przymusowe doprowadzenie. Zdarzają się także skrajne sytuacje, w których to świadek wyjątkowo utrudnia współpracę – w takich przypadkach sąd może nawet wydać nakaz tymczasowego aresztowania, który zostanie uchylony w momencie złożenia zeznań przez świadka lub zakończenia sprawy.

Prawo do odmowy składania zeznań to szansa na ochronę prywatności

Warto pamiętać o tym, że będąc osobą najbliższą dla oskarżonego, ma się pełne prawo do odmowy składania zeznań bez poniesienia za to konsekwencji. Pozwala to na ochronę ich przed konfliktem między obowiązkiem świadka oraz lojalnością wobec osoby oskarżonej. W AIF Kancelaria pomagamy naszym Klientom zrozumieć zawiłości prawne. Podejmujemy się ich reprezentacji na sali sądowej, a także prowadzimy konsultacje, podczas których dzielimy się wieloletnią wiedzą oraz doświadczeniem. Dobrze jest znać swoje prawa i wykorzystywać je w odpowiednich ku temu momentach – zwłaszcza, gdy chcemy postępować w zgodzie ze sobą oraz swoimi wartościami.

FAQ – PYTANIA I ODPOWIEDZI

Czy narzeczony/a może odmówić składania zeznań?

Zgodnie z prawem, osoba pozostająca faktycznie we wspólnym pożyciu z oskarżonym ma prawo do odmowy składania zeznań bez konsekwencji – należy jednak udowodnić łączące więzi ekonomiczne, emocjonalne i fizyczne.

Czy odmowa składania zeznań jako świadek może mieć formę pisemną?

Świadek ma pełne prawo do zakomunikowania odmowy zeznań w formie pisemnej. Jest ono respektowane tak samo jak odmowa składania zeznań w formie ustnej.

Czy mediator ma prawo do odmowy składania zeznań?

Mediatorzy nie mogą być przesłuchiwani w charakterze świadków – nie mogą dzielić się tym, czego dowiedzieli się w związku z prowadzeniem mediacji z oskarżonym. Wyjątek stanowi zwolnienie ich z obowiązku zachowania tajemnicy mediacji przez sąd lub prokuraturze.